صنایع دستی تهران

شاید برای شما سوال شده است که صنایع‌دستی تهران یا صنایع‌دستی پایتخت ایران شامل چه مواردی است و هنرمندان در این شهر چه نوع محصولات دست‌ساز تولید می‌کنند. ما در ادامه قصد داریم شما را با انواع صنایع‌دستی تهران که در مناطق مختلف این شهر تولید می‌شوند، آشنا کنیم پس برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه با ما همراه باشید و در انتهای مطلب در صورت تمایل نظر خود را رابطه با مطلب صنایع‌دستی استان تهران با ما به اشتراک بگذارید.   

انواع صنایع‌دستی تهران

تهران کانون مهم صنایع‌دستی ایران است و انواع صنایع‌دستی سایر مناطق نیز در این استان تولید و عرضه می‌شود. بیشتر صنایع‌دستی استان تهران عبارتند از: قلمزنی روی مس و برنج، خراطی و سبدبافی، خاتم‌کاری، شیشه‌گری، تراش و نقاشی روی شیشه، زیلوبافی، نقاشی روی چرم، قالی‌بافی، چاپ باتیک، سفالگری، حصیربافی، ورنی‌بافی و دست‌بافی، جاجیم و گلیم، چنته، روبه پشتی، جوال، خورجین.

هنر گره چینی تهران

یکی از صنایع‌دستی تزیینی و کاربردی سنتی ایران «گره چینی» است که در لغت به معنای چینش گره است، یعنی هنر چیدن قطعات ریز برش چوب بر روی سطحی بر اساس طرحی خاص. گره‌های هندسی که به زیبایی و ریتمیک تکرار می‌شوند جزء ضروری گره محسوب می‌شوند. تاریخ آغاز گره چینی دقیقاً مشخص نشده است اما در زمان سلجوقیان نخستین بار این صنعت مورد استفاده قرار گرفته و اصفهان زادگاه آن است.

سلسله صفویه را دوران شکوفایی گره می‌دانند. برای گره چینی از تکه‌های چوب به رنگ خام استفاده می‌شود و هیچ رنگی به آن اضافه نمی‌شود. به گفته استادان این هنر، چنار بهترین چوب برای ساختن گره است.

با این حال از چوب درختان دیگر مانند گردو، راش، مرس، بادام، زلکوا، گلابی و عناب برای ساختن سازه‌هایی مانند درب امامزاده‌ها، منبرها، در و پنجره‌ها، قاب‌ها، تابلو فرش‌ها، جداکننده‌ها، روکش‌های میز و غیره استفاده می‌شود.

گره چینی را می‌توان به سه گروه تقسیم کرد که عبارتند از:

• تمام چوبی
• مشبک (شبکه مشبک)
• اوروسی یا پنجره ارسی

 اوروسی نوعی پنجره ساخته شده توسط شیشه‌های رنگی و گره است. آن‌ها به طور خاص زیبا هستند و در زمان زند و قاجار بیشترین استفاده را داشتند. اروسی از نظر جنبه‌های هنری از اهمیت بالایی برخوردار است.

گره یا گره در هنر گره چینی در واقع محل تلاقی تکه‌های چوبی است که با قفل شدن به یکدیگر چسبیده‌اند و طرح‌های ظریفی را ایجاد می‌کنند. هرچه قطعات چوب ریزتر باشد، محصول ارزشمندتر است.

 استفاده از اتصالات زبانه و شیار باعث ماندگاری قطعات گره چینی در آب و هوای مختلف ایران می‌شود. به همین دلیل است که می‌توانیم آثار هنری گره چینی را در بسیاری از بناهای تاریخی پیدا کنیم. امروزه کارگاه‌های گره چینی در تهران وجود دارد که این صنعت همچنان در آن‌ها انجام می‌شود.

شیشه‌گری یا شیشه‌سازی تهران

صنعت شیشه‌سازی دستی در ایران قدمتی طولانی دارد تا جایی که پژوهشگران قدمت این هنر- صنعت را به 2000 سال قبل از میلاد برمی‌گردانند. مواد کشف شده از معبد چغازنبیل در شوش، لرستان، تخت جمشید و دیگر مناطق ایران گواه این مدعاست. در دوره‌های مختلف تاریخی، کارگاه‌های شیشه‌سازی در بسیاری از شهرها فعال بوده‌اند که در آن‌ها مصنوعات شیشه‌ای به روش‌های مختلف ایجاد شده‌اند. مهم‌ترین استان ایران که هنوز کارگاه‌های فعال ساخت و تولید مصنوعات شیشه‌ای در تهران وجود دارد.

روش‌های مختلف ساخت شیشه سنتی به سه روش دمیدن، قالب بولینگ و پرس می‌باشد. برای تولید شیشه با تکنیک دمیدن (دمیدن آزاد) در ابتدا مواد اولیه شیشه که بیشتر ذرات شیشه است در کوره ریخته می‌شود تا ذوب شود. کارگر پس از ذوب شدن کامل، لوله دمنده‌ای به نام دام را در حالی که شیشه مذاب را می‌چرخاند، خیس می‌کند. کارگر پس از برداشتن بخش کوچکی از شیشه مذاب که اکنون به نام بار نامیده می‌شود، به داخل دم فرو می‌رود و آن را در یک انتهای لوله دمنده می‌چرخاند و منجر به ایجاد حباب کوچکی به نام «اولین توپ» می‌شود.

 در مرحله بعد، قسمت دیگری از بار از کوره که به دور توپ اول می‌پیچد گرفته می‌شود و کارگر با استفاده از ابزاری به نام «قاشق چوبی» با شکل دادن به توپ، شکل موردنظر را ایجاد می‌کند. اگر اجسام تولید شده در معرض هوای معمولی قرار گیرند، بلافاصله پس از سرد شدن شکسته می‌شوند.

بنابراین در داخل کارگاه‌های شیشه‌سازی گرمخانه‌ای با دمای 45 تا 55 درجه سانتی‌گراد وجود دارد که با تغییر دما در جو اتاق اجسام به تدریج سرد می‌شوند. در روش دمیدن قالب، قسمتی از شیشه مذاب را با استفاده از دم از کوره گرفته و پس از آماده‌سازی و دمیدن، قسمت دیگری را به گلوله اول اضافه کرده، حرارت داده و در نهایت در قالب باد می‌کنند تا به شکل قالب درآید.

معمولاً اشیایی که با این روش تولید می‌شوند قابل‌اجرا هستند و با کیفیت بالا و غیر گران‌قیمت مانند لیمو، گلاب، سرکه، بطری و لیوان مربا و همچنین حباب‌های نورانی تولید می‌شوند.

از روش پرس برای ساخت انواع بطری نیز استفاده می‌شود به این صورت که کارگر قسمت مورد نظر از شیشه مذاب را به کمک دم گرفته و بلافاصله آن را جدا می‌کند تا در قالب پرس قرار دهد. بستن قالب باعث می‌شود خمیر در اثر فشار هوا به شکل قالب درآید.

از گذشته تاکنون روش‌های مختلفی برای تزیین لیوان‌های سنتی استفاده شده است که در میان آن‌ها می‌توان به رنگ‌آمیزی شیشه، مات کردن، کنده‌کاری و نقاشی روی شیشه اشاره کرد.

در روستاهای خیرآباد (از توابع ورامین) و قشلاق ملارد (از توابع کرج) کارگاه‌های شیشه‌گری دایر است. تولید عمده این کارگاه‌ها، پارچ و لیوان و گاهی گلاب‌پاش است.

دواتگری تهران

دواتگری نوعی آهنگری است و هنر ساخت ظروف و ابزار از فلزاتی مانند مس، برنج، نقره، طلا، نیکل نقره و غیره با چکش‌کاری است. در این فرآیند، استادان دواتگری ابتدا صفحه فلزی را با ضربه چکش دقیق و اندازه‌گیری شده خم می‌کنند و سپس قطعاتی مانند دسته یا کف را اضافه می‌کنند.

اتصالات این قطعات را با لحیم‌کاری یا جوشکاری یکپارچه می‌کنند و ابزار را به شکل کامل ایجاد می‌کنند. نکته مهمی که نشان‌دهنده مهارت سازنده آن‌هاست این است که محصول نهایی نباید سوراخ داشته باشد و ضخامت فلز در تمام قسمت‌ها یکسان باشد.

هنر دواتگری تقریباً در تمام نقاط ایران رواج داشت، اما امروزه در شهرهایی مانند تهران، اصفهان، شیراز، تبریز و اراک رایج است. آهنگری سرد اجسام به دواتگری معروف است و می‌توان آن را یکی از اولین حرفه‌های بشر دانست که به هزاران سال پیش بازمی‌گردد.

 استادان در ابتدا فلزات سرد را با تکه‌های سنگ می‌کوبیدند و ظروف یا اشیاء ساده می‌ساختند. با این حال، امروزه سه روش برای ساخت ظروف وجود دارد که فناوری جدید را در خود جای داده است. آن‌ها یک تکه یا بدون درز، چند تکه یا با درز و یک روش برای استفاده از دستگاه خم کن فلزی هستند.

در روش یک تکه، صفحه فلزی را به صورت دایره‌هایی برش می‌دهند که شعاع آن حداقل معادل ارتفاع جسم مورد نظر است. سپس مرکز بشقاب را روی سندان گذاشته و از وسط به بیرون، ضربات چکش یکنواخت و نزدیک را زده و بشقاب را به شکل کاسه در می‌آورد. سپس در جهت مخالف قرار داده و با ضربه زدن به لبه‌ها، دهانه آن کوچک‌تر شده و محصول به گلدان یا اشیای مشابه تبدیل می‌شود.

 در روش چند تکه، سازنده ابتدا فلز را به شکل‌های مستطیلی برش می‌دهد. ارتفاع و عرض این مستطیل متناسب با حداکثر ارتفاع و محیط جسم موردنظر تعیین می‌شود. سپس لبه‌های دو تکه مجاور را با چکش زدن تا نیمه نازک می‌کنند. در روش سوم از ماشینی به نام سه نظام یا چاک تراش سه فکی استفاده می‌شود.

درست مانند روش اول، یک صفحه دایره‌ای شکل بریده شده و به همراه قالب چدنی به شکل محصول موردنظر وارد دستگاه می‌شود. وقتی دستگاه کار می‌کند صفحه و قالب با هم می‌چرخند و هم‌زمان میله‌های فلزی به طول پنجاه سانتی‌متر صفحه را روی قالب فشار می‌دهند. سپس صفحه در قالب شکل می‌گیرد. سینی، بشقاب بزرگ، کاسه، آینه و جا شمعی از جمله محصولات ساخت دواتگری است.

هنر بخارا دوزی تهران

بخارا شهری بسیار معروف از ماوراءالنهر است. نام این شهر برگرفته از کلمه «بخار» به معنای دانش بسیار است و به دلیل وجود دانشمندان و دانشمندان متعددی که در آنجا زندگی می‌کردند، این نام را به این نام نهادند. امروزه بخارا یکی از بزرگ‌ترین شهرهای ازبکستان است که ابریشم و پنبه از محصولات عمده این کشور هستند.

پنبه آنقدر تولید می‌شد که به عراق صادر می‌شد و از آنجایی که ابریشم و پنبه از دیرباز در بخارا موجود بود، هنرمندان بخارایی نوع خاصی از صنایع‌دستی را ایجاد کردند که به «بخارا دوزی» معروف شد.

این یک دوخت بسیار زیبا و استادانه است که انجام آن زمان زیادی می‌برد. متأسفانه این هنر خیاطی تاریخ منسجمی ندارد، اما می‌توان مطمئن بود که در زمان سلجوقیان بسیار رواج داشته و آثار باقی‌مانده بخارا در موزه‌های جهان وجود دارد.

 در زمان امپراتوری مغول و تیموری بود که بخارا دوزی به دلیل اهمیت شهری که بیشتر هنرمندان و دانشمندان در آن گرد هم می‌آمدند رونق گرفت. با تلاش هنرمندان این هنر دستخوش تغییراتی شد. در این دوران هنرمندان به کار بردن انواع بخارا بر روی پارچه‌های «تفتح» آموختند و قطعات دو رو بی‌نظیری خلق کردند.

 نقوشی که در این دوخت به کار رفته عبارتند از: میخک، اناری، شاه‌عباسی، جناقی، سیبی، گلدانی، گل و بوته، گل پیسلی، افسری، برگ ختایی. «ساعتی»، «شمسی»، «بازوبندی» و «بند رومی»، «تکی» و «شجری» و نقوش هندسی.

قرمز شرابی، نیلی، سفید و سبز یشمی، زرد، خردلی، قهوه‌ای و نارنجی از جمله رنگ‌هایی هستند که در هنر بخارا دوزی تهران مورد استفاده قرار می‌گیرند. پارچه‌های چلوار، پنبه‌ای و به ندرت پارچه‌های پشمی یا ابریشمی به عنوان پارچه اصلی انتخاب می‌شوند.

از این هنر دستی برای تزیین پرده، کرسی (یک میز کم ارتفاع ایرانی با بخاری زیر)، رومیزی، روتختی، سجاده، کوسن، سفره‌های تزئینی و موارد دیگر استفاده می‌شود. برخی از قطعات بخارا دوزی را می‌توان در موزه‌هایی مانند آرمیتاژ، متروپولیتن، لوور، موزه هنرهای تزئینی و موزه بریتانیا یافت.

این تکنیک بیشتر برای پرده‌های مزین به طول بیش از سه متر استفاده شده است. هنرمندان بخارا دوزی سال‌ها برای خلق و تکمیل این آثار صرف کرده‌اند. امروزه این هنر در شهرهایی مانند تهران احیا شده است.

پتوبافی

 این صنعت فقط در روستای قشلاق ملارد، از توابع کرج رواج دارد و دست‌اندرکاران آن را عموما افراد غیربومی مهاجر از تبریز و دیگر نقاط کشور تشکیل می‌دهند.

جاجیم‌بافی

کوهستانی بودن و داشتن مراتع سرسبز و گله‌‌داری گسترده در منطقه فیروزکوه، این منطقه را به یکی از مراکز تولید پشم ایران تبدیل کرده است. جاجیم‌های تولیدی در روستاهای فیروزه کوه به دلیل نزدیکی منطقه با مازندران کاملا تحت تأثیر دست‌بافت‌های آلاشت است با این تفاوت که عرض جاجیم‌های تولیدی آن از 25 سانتی‌متر تجاوز نمی‌کند.

گروهی از عشایر ساکن در روستای «قجر تخت رستم» از توابع شهریار نیز در گذشته به تولید جاجیم‌های بسیار نفیس اشتغال داشتند که امروزه به دلیل جاذبه‌های اقتصادی قالی‌بافی، جذب این حرفه شده‌اند. در روستاهای کوهان از توابع دماوند، کارگاه‌‌های تولید جاجیم به تولید بافته‌هایی به عرض 52 سانتی‌متر اشتغال دارند.

عشایر اسکان یافته در روستاهای قشلاق فرون‌آباد، قشلاق حاجی‌آباد، قلعه نو و لپه زنگ (از توابع شهر ری) نیز با بافت جاجیم آشنایی دارند.

چادرشب‌بافی

دیرینه‌ترین صنایع‌دستی رایج در مناطق روستایی استان تهران، بافت چادرشب در اندازه‌های متفاوت برای مصارف مختلف است.

زیلوبافی

در منطقه ورامین، بافت زیلوهای نامرغوب و ارزان‌قیمت رواج تقریبا گسترده‌ای دارد و در قشلاق داودآباد ورامین، باقرآباد، گرگ تپه، قرچک و خیرآباد کارگاه زیلوبافی دایر است و گروهی تولیدکننده غیربومی با بهره‌گیری از دستگاه‌های بافندگی دستی سرگرم به کار هستند.

حوله‌بافی

در گیلان و کوهان به وسیله دستگاه‌های دو وردی ساده به تولید نوعی حوله ابریشمی در اندازه‌های مختلف می‌پردازند. در روستای آبسرد از توابع دماوند نیز حوله‌بافی رایج است.

قالیبافی

فرش و قالی اولین و شناخته شده‌ترین صنایع‌دستی ایرانی در سراسر جهان است. مردم دنیا در بیشتر مناطق اسم ایران را با فرش‌های دستبافت آن می‌شناسند. فرش و قالیچه‌های بافته ‌شده در استان تهران کاملاً دستبافت بوده و توسط ماهرترین قالیبافان ایران بافته می‌شود.

 بافت قالی و قالیچه در استان تهران گستردگی چشمگیری دارد. این هنر به صورت حرفه‌ای خانگی در تمام نقاط روستایی رایج است. نوع دیگری از فرش که در تهران بسیار رایج است، تابلو فرش است.

گلیم‌بافی

گلیم‌بافی در استان تهران دارای سابقه طولانی است و بافت انواع گلیم نقش‌دار و مختلط در نقاط مختلف رواج دارد. گلیم‌بافان روستایی برای تار و پود بافته‌های خود از پشم استفاده می‌کنند ولی در پاره‌ای از موارد نیز برای تولید محصول مرغوب‌تر از نخ پنبه‌ای برای تار بهره می‌گیرند.

گلیم‌بافی در اغلب نقاط تهران رواج دارد. روستای امیریه (از توابع فیروزکوه)، قشلاق فرون‌آباد، حاجی‌آباد و قلعه‌نو (از توابع شهر ری) و روستاهای کرج از این جمله‌اند.

نمدمالی

از جمله صنایع‌دستی پرپیشینه مناطق روستایی استان تهران، نمدمالی بود که در حال حاضر تقریبا منسوخ شده است. در سال‌های اخیر کلیه دست‌اندرکاران از این صنعت دست کشیده و فقط تعداد معدودی از عشایر هنگامی که به مراتع حومه منطقه شمیران کوچ می‌کنند تعداد محدودی نمد برای مصرف شخصی تولید می‌کنند. تعدادی نمدمال در روستای «کش» از توابع طالقان نیز هنوز حضور دارند.

تهیه و گردآوری مطلب: وبلاگ فروشگاه اینترنتی پرنون

منبع: فروشگاه اینترنتی پرنون

با ارسال دیدگاه و پیشنهادات خود ما را در بهبود مطالب یاری کنید.