انواع سبک‌های هنر قلمزنی

انواع سبک قلمزنی توسط هنرمندان قلمزنی اجرا می‌شود که هر یک از محصولات تولید شده با سبک‌های قلمزنی دارای زیبایی منحصر به فردی هستند. روش تولید صنایع‌دستی قلمزنی متفاوت است که هرکدام از آن‌ها با شیوه‌ای خاص انجام می‌شود که در این مطلب به طور کامل به معرفی انواع سبک صنایع‌دستی قلمزنی پرداخته‌ایم و وسایل و ابزار مورد نیاز که در هر یک از این سبک‌ها استفاده می‌شود را معرفی کرده‌ایم.

سبک‌های هنر قلمزنی  

قلمزنی عبارت است از نقر کردن نقوش خطوط با استفاده از چکش و قلم‌های فولادی بر سطح فلزات گوناگون از جمله؛ طلا، نقره، برنج، مس، مفرغ و غیره.

هنر قلم‌زنی عبارت است از تزیین و حکاکی نقش بر روی اشیاء فلزی به ویژه مس، طلای ایرانی، نقره ایرانی و برنج یا به عبارتی ایجاد خطوط و نقش با قلم با چکش و روی اجسام فلزی. این هنر یکی از رشته‌های هنری سنتی ایرانی است که از ظرافت بالایی برخوردار است.

امروزه برای این هنر ابتدا داخل یا زیر ظرف یا سینی را که معمولاً از مس یا نقره می‌سازند با محلول قیر و گچ پر می‌کنند تا صدای قلم کم شود و همچنین از سوراخ شدن ظرف جلوگیری شود. در طول کارسپس الگوی مورد نظر را روی ظرف بکشید و قلم مناسب را انتخاب کنید و روی سطح ظرف قرار دهید و با چکش روی انتهای قلم بزنید تا با تغییر شدت ضربه روی ظرف، شیارها و نقش‌هایی ایجاد شود.

پس از تهیه نقشه‌ها قیر را جدا کرده و گرده زغال چوب را روی شیارها می‌ریزند و ظرف را با روغن جلا دهنده سیاه می‌پوشانند. به این ترتیب نقشه‌های قلم‌زنی به صورت خطوط تیره و واضح دیده می‌شوند. اجرا و کار هنر قلمزنی به شیوه‌های متعدد و به سلیقه هنرمند انجام می‌شود که در ادامه هر یک از این سبک‌ها توضیح داده شده‌اند.  

سبک ریزه‌کاری

ریزه‌کاری که به ریزه قلم و زمینه پر نیز معروف است، روشی است که سطح اشیا یا بوم فلزی با استفاده از نقوش و طرح‌های ریز و ظریف قلمزنی می‌کنند و با ایجاد بافت در زمینه‌ی بوم، طرح اصلی را آشکار می‌سازند و زمینه‌ی کار را از طرح جدا می‌کنند.

سبک برجسته‌کاری

این تکنیک طی سه مرحله انجام می‌شود که مراحل آن عبارتند از:

مرحله‌ی اول: پشت بوم فلزی ر قیر می‌ریزند و طرح اصلی را نیم‌بُر می‌کنند (نیم‌بُر همان تثبیت کردن طرح است).

مرحله دوم: بعد از اتمام نیم‌بُر، قیر را از پشت بوم جدا می‌کنند و دوباره ذوب می‌کنند، قیر ذوب شده را روی کار یعنی همان طریقی که نیم‌بُر شده است می‌ریزند و از پشت بوم فلزی که طرح نمایان است، طرح را پایین می‌برند تا از طرف اصلی برجسته شود.

مرحله‌ سوم: بعد از اتمام کار قیر را جدا می‌کنند و قیر ذوب شده را پشت بوم فلزی می‌ریزند. در این مرحله طرح اصلی برجسته شده است و زمینه با قلم‌های بدون آج صاف می‌کنند و بعد روسازی را انجام می‌دهند. جُنده‌کاری هم به همین سبک انجام می‌گیرد.

سبک عکسی

در این سبک نمی‌توان زمینه کامل پُر کرد، با ایجاد سایه و خط در زمینه، طرح اصلی را نشان می‌دهند. در این روش برخلاف ریزه‌کاری معمولا طرح‌های ختایی، ساقه‌هایش یک خطی می‎باشند.

سبک منبت یا نیم برجسته

در این شیوه بعد از نیم‌بُر کردن، زمینه را حدود دو سانتی‌متر با قلم‌های بدون آج پایین می‌برند طرح اصلی را به صورت نیم‌برجسته نمایان شود و بعد با قلم‌های آج‌دار و بدون آج روسازی می‌کنند.

سبک مشبک

در این روش پس از انتقال طرح به وسیله‌ی قلم نیم‌بُر، طرح را ثابت می‌کنند. تکنیک مشبک در هنر قلمزنی نیز به سه صورت انجام می‌شود که عبارتند از:

بعد از نیم‌بُر کردن طرح و روسازی، به کمک قلم تیزبُر بوم فلزی را برش می‌دهند و طرح را از زمینه جدا می‌کنند. این سبک مشبک بیشتر در اصفهان انجام می‌شود.

بعد از نیم‌بُر کردن طرح، به وسیله‌ی کمان اره و اره مویی طرح از زمینه جدا می‌شود. این سبک مشبک بیشتر در اراک انجام می‌شود.

بعد از نیم‌بُر کردن طرح، به وسیله‌ی دریل و مته زمینه را سوراخ می‌کنند و با سوهان‌های خیلی ریز، طرح را از زمینه جدا می‌سازند.

سبک قلم‌گیری

هنرمند از این روش بیشتر بری کنده‌کاری و حکاکی فلز استفاده می‌نماید. قلم این سبک مخروطی شکل است و حالتی شیار مانند بر سطح فلز ایجاد می‌کند. معمولا هر چه زاویه قلم به سطح کار نزدیک‌تر باشد شیار نازک‌تری ایجاد می‌کند و براده‌ی کمتری از سطح فلز برمی‌دارد.

سبک قلم‌گیری در هنر قلمزنی به دو صورت انجام می‌شود که عبارتند از:

1. با استفاده از قلم و چکش: در این روش سطح فلز را شیار می‌دهند که این روش قلم‌گیری در اصفهان انجام می‌شود.
2. بدون چکش: در این روش از چکش استفاده نمی‌شود بدین صورت که تنها با قلم، سطح فلز را شیار می‌دهند. این شیوه قلم‌گیری بیشتر در تبریز انجام می‌شود.

ابزار مورد نیاز در سبک‎های مختلف قلمزنی

ابزاری که در قلمزنی استفاده می‌شود عبارتند از:

• میزکار
• چراغ مطالعه
• گیره
• سوهان
• انبر
• الک
• مخزن سوخت (کپسول گاز)
• سرپیک
• پاتیل قیر و پایه
• اجاق گاز
• قیر
• گچ
• سنگ فرز
• سنگ نفت
• قلم
• چکش
• پرگار
• و...

انواع چکش در قلمزنی

ابزاری اصلی قلمزنی چکش و قلم است که هنرمند با استفاده از آن زیباترین آثار فلزی را به وجود می‌آورد.

چکش از سه قسمت تشکیل سر مخروطی شکل، میله‌ی رابط فلزی و دسته‌ی چوبی تشکیل شده است. سطحی که به قلم ضربه وارد می‌کنیم مربعی شکل است و سطح دیگر آن تقریبا نوک تیز می‌باشد تا هنگام کار مانع دید قلمزن نشود. چکش‌ها به دو دسته سبک‌وزن و سنگین وزن تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

چکش‌های سبک وزن: در ریزه‌کاری از آن‌ها استفاده می‌شود. وزن این گونه چکش‌ها بین 75 تا 200 گرم بوده و از 200 گرم بیشتر تجاوز نمی‌کند.

چکش‌های سنگین وزن: برای برجسته‌کاری و جُنده کاری استفاده می‌شوند، وزن این گونه چکش‌ها از 250 گرم تا یک کیلوگرم است.

قلم‌های مورد استفاده در سبک‌های قلمزنی

قلم، میله‌ای فولادی است که طول آن معمولا بین 10 تا 20 سانتی‌متر و قطر آن متغیر است. قلم‌های مورد استفاده در قلمزنی دارای اشکال مختلف، نوک و آج‌های گوناگون هستند و هریک از آن‌ها نامی دارد.

قلم‌ها بر اساس نوک آن آن‌ها به دو نوع آج‌دار (قلم‌هایی که سطح مقطع نوک آن‌ها دارای بافت است) و قلم‌های بدون آج (قلم‌هایی که سطح مقطع آن‌ها بدون بافت و صاف است) تقسیم می‌شوند.

نوع دیگر قلم‌ها بر اساس سبک قلمزنی دسته‌بندی می‌شوند که عبارتند از:

• قلم‌های ریزه‌کاری
• قلم‌های مشبک‌کاری
• قلم‌های برجسته‌کاری

هر یک از این قلم‌ها در اندازه‌های ریز و درشت ساخته می‌شوند که در ادامه به معرفی قلم‌های اصلی که در سبک‌های مختلف قلمزنی استفاده می‌شود، می‌پردازیم.

تهیه و گردآوری مطلب: وبلاگ فروشگاه اینترنتی پرنون

منبع: فروشگاه اینترنتی پرنون

با ارسال دیدگاه و پیشنهادات خود ما را در بهبود مطالب یاری کنید.