انواع روش‌های میناکاری

روش‌های میناکاری و ساخت ظروف مینا متفاوت است و سبک‌های مختلفی در ساخت صنایع‌دستی میناکاری به کار برده می‌شود. از گذشته تا به امروز محصولات میناکاری به روش‌های مختلفی تولید می‌شدند که هر یک از انواع‌ روش‌های میناکاری، زیبایی منحصر به فردی دارند.  

در این مطلب قصد داریم به طور اختصاصی به معرفی انواع روش‌های ساخت میناکاری بپردازیم و جزئیات و نحوه ساخت ظروف میناکاری با هریک از این روش‌ها را توضیح دهیم.

مینای حجره‌ای (سیمی، خانه‌بندی و جداری)

در این روش میناکاری بعد از تمیز کردن فلز مورد نظر معمولا مس است؛ سطح آن با فلاکس (لعاب شیشه‌ای شفاف و بی‌رنگ) به کمک ذوب حرارتی پوشانده می‌شود سپس داخل کوره قرار می‌گیرد و حدود 800 تا 1000 درجه سانتی‌گراد حرارت می‌بیند.

طرح مورد نظر بر روی فلز توسط کپی با دقت اثرگذاری شده و مفتول‌هایی از مس یا برنج با توجه به طرح آماده می‌شود. بهتر است طرح‌ها بیشتر منحنی باشند زیرا احتمال کج و خراب شدن آن بسیار کمتر از مفتول‌هایی با فرم زاویه‌دار است. مفتول‌های مسی با چفت و یا پنس توسط لعاب انواع صمغ، کتیرا یا چسب بر روی طرح که قبلا از فلاکس پوشیده شده، چسبانده می‌شوند.

بعد از حرارت و اتصال سیم‌ها به صفحه، آن را با برس فایبرگلاس تمیز کرده تا سیاهی‌های ناشی از حرارت برطرف شو دو بعد از سیم‌گذاری، پودر میناهای شسته شده و آماده با قلم‌موی نرم در حفره‌ها قرار می‌گیرند و سپس حرارت داده می‌شود.

زمان حرارت‌دهی نسبت به نرم، سخت و متوسط بودن مینا بین 2 تا 3 دقیقه بوده و درجه حرارت بین 600 تا 1000 درجه سانتی‌گراد متغیر است زیرا رنگ‌های شفاف مینای قرمز به حرارت پایین و رنگ‌های مات به حرارت بالاتر نیاز دارند.

میناکاری و حرارت دادن، فشار به سطح فلز وارد می‌کند پس برای جلوگیری از تاب برداشتن فلز و خطر پوسته‌پوسته شدن آن باید از مینای متقابل استفاده کرد. این امر موجب می‌شود ضریب انبساط مینا که در روی کار قرار می‌گیرد کنترل شود و ترک‌خوردگی و شکستگی به وجود نیاید.

برای مثال روی فلزاتی با ضخامت کمتر باید زیرکار، مینای متقابل زد تا کشیدگی سطح زیرین و رویه با هم برابر شود.

پودر مینا را می‌توان به روش‌های مختلف داخل حفره‌های سیمی قرار دارد مثلا آن را آب یا آب مقطر مرطوب کرده و یک قطره از چسب klyr-fire، کتیرا یا صمغ داخل آن ریخت و سپس آن را با قلم داخل حفره قرار داد.

در روش دیگر می‌توان پودر خشک مینا را با الک سوراخ ریز روی طرحی که قبلا چسب زده شده، پاشید و سپس روی سیم‌ها را با قلم‌موی مرطوب پاک کرد. بعد از حرارت دادن نهایی، قطعه خنک شده را زیر آب گرفته و با سنگ چخماق، اسکاچ یا کربور ساییده تا سیم‌ها و رنگ‌ها همسطح شده و جلای خود را نشان دهند.

اگر پودر مینا در حفره‌ای کم باشد یا در اثر حرارت گود شده باشد، می‌توان دوباره با پودر مینا حفره‌های گود شده را پر کرد و دوباره حرارت داد. بعد از صاف و یک دست شدن سطح کار می‌توان اطراف و لبه‌های کار را با سوهان نرم، یکسان و مرتب کرد.

اگر سیم‌ها و رنگ داخل حفره سطح یکسانی داشتند، می‌توان برای جلا دادن و برق انداختن سیم‌ها، آن‌ها را به مدت 2 تا 3 دقیقه در اسید سولفوریک یا اسید نیتریک محلول در آب قرار داد.

مینای خانه‌بندی در چین به این صورت انجام می‌گیرد که ابتدا زیرساختی از مس تهیه و بعد طرح موردنظر را با مواد رنگی روی بدنه مسین اشیاء منتقل می‌کنند. سپس مفتول‌های مسی بسیار ظریفی به عرض حدود 1 میلی‌متر و قطری معادل 1/0 میلی‌متر را با استفاده از پنس و قالب‌های کوچک و به شکل دلخواه درمی‌آورند و روی بدنه با چسب، می‌چسبانند. بعد از خشک شدن آن را در کوره حرارت می‌دهند تا نقوش بر اثر حرارت روی شیء تثبیت شده و حالت برجسته به خود بگیرد.

آنگاه نوبت به لعاب‌کاری مینا و نقاشی می‌رسد. در این مرحله فضای خالی بین نقوش و بدنه اشیاء به قطر 1 میلی‌متر با لعاب و رنگ پُر می‌شود و نقوش حالت برجسته خود را از دست می‌دهد. در مرحله پایانی برای پخته شدن لعاب مینا دوباره اشیاء را در کوره حرارت می‌دهند.

روش حجره‌ای که زیبایی و جلوه خاصی دارد در جواهرسازی برای تزئین زیورآلات نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش در ایران برای ساخت زیورآلات ملیله در اصفهان و محصولاتی نظیر سرویس چایخوری، سینی، قاب عکس و غیره در زنجان یا نقره عیار 100 (نقره پنبه) به کار برده می‌شود.

روش کار بدین صورت است که ابتدا نقره در قالب‌های مکعبی شکل به نام ریچه ذوب شده و پس از سرد شدن به صورت میله درمی‌آید و در ماشین مخصوص مفتول‌سازی به الیاف نازک سیمی تبدیل می‌شود.

الیاف را دوبه‌دو به هم تابیده با چکش مسطح می‌کنند سپس طرح مورد نظر را با این الیاف بر روی صفحه نقره‌ای آغشته به موم پر می‌کنند. بعد صفحه ره به آهستگی حرارت داده تا موم‌ها آب شوند سپس با براده‌های نقره، الیاف را روی صفحه لحیم می‌کنند و کار آماده پرداخت می‌شود.

کار موردنظر را برای پرداخت داخل محلول شوره کرده، کمی حرارت می‌دهند سپس همین عمل را با محلول رقیق اسید سولفوریک تکرار کرده، با فرچه‌های مخصوص می‌سایند تا کاملا سفید و براق شود.

اینک کار آماده میناکاری است و در این مرحله، هنرمند قسمت‌های موردنظر خود را از پودرهای رنگین مینا پر کرده و به وسیله ‌دم‌بری با مشعل دستی که کپسول گاز فشار قوی متصل است ابتدا فلز را به صورت یکنواخت حرارت می‌دهند و گرم می‌کنند و رفته‌رفته حرارت را افزایش می‌دهد تا مینای داخل حفره‌های ملیله ذوب و سرخ شود.

پس از سرد شدن آن را زیر آب سرد می‌گیرد و با سنباده بسیار نرم روی آن را می‌ساید تا مینا با سطح فلز یکسان شود و سیاهی‌های احتمالی زمینه تمیز شده و از زیبایی خاصی برخوردار شود.

مینای حفره‌ای (حکاکی یا مقعر)

آماده کردن فلز برای میناکاری در این روش به سه صورت انجام می‌گیرد:

در روش اول ابتدا روی فلزی به ضخامت 16 را با یک مانع مانند موم یا خاک می‌پوشانند. سپس طرح مینا را با قلم فولادی روی فلز رسم کرده و برای مشخص شدن خطوط طرح، روی آن اسید نیتریک می‌ریزند که ایچینگ کردن نامیده می‌شود.

با این روش، طرح به اندازه‌ای گود می‌شود تا پودر مینا را در خود نگه می‌دارد سپس موم یا مانع را از روی آن تمیزِ کرده و حفره‌های گود شده را از پود مینا پر کرده و حرارت می‌دهند.

روش دوم یکی از راه‌هایی است که برای ظاهر کردن نقش به کار می‌رود. ابتدا فلزی به ضخامت 20 را طراحی کرده، قسمت‌های مورد نظر را بریده و صفحه بریده شده طرح را بر روی یک صفحه مسطح و یک دست به ضخامت 18 لحیم می‌کنند.

فضاهای کوچک و سوراخ شده طرح را از پود مینا پر کرده، حرارت می‌دهند. در این روش نباید کار را چند بار حرارت داد چرا که حرارت زیاد موجب فرسودگی مینا می‌شود. بعد از حرارت دادن آن را از زیر آب روان گرفته و با سنگ چخماق می‌سایند تا رویه فلز و مینا همسطح شود.

مینای پنجره (مشبک، دورو شفاف)

در این روش، مینا مانند شیشه‌های پنجره شفاف است بدین گونه که با عبور نور از دو طرح جلب توجه می‌کند. این روش که ظریف‌ترین شیوه میناکاری است بر روی فلز نقره و طلای مرغوب که اکسید نمی‌شود به کار رفته و معمولا برای ساخت گوشواره و آویزهای ارزشمند استفاده می‌شود.

وقتی طرح روی فلز، سوراخ و اطراف آن ساییده و صیقل داده شد برای میناکاری آماده است. فلز آماده شده را به صفحه میکا متصل کرده و روی سه پایه قرار می‌دهند. میکا در این روش به عنوان زیر کار و بست استفاده می‌شود چرا که مینا به میکا نمی‌چسبد. مینا در این روش نه به صورت پودر بلکه به صورت یک تکه به کار برده می‌شود.

رنگ‌های مورد نظر را با پنس داخل سوراخ‌های طرح قرار می‌دهند سپس با دقت سطح روی فلز را بررسی می‌کنند و آن را داخل کوره گذارده و بعد از آتش دادن کمی نگه می‌دارند تا فضاهای خالی آن ظاهر شود.

این فضاها را دوباره پر می‌کنند تا کم‌کم سطح فلز پوشانده شود و بعد از حرارت دادن دوباره و سرد شدن کامل ظرف، میکا را آن جدا می‌کنند. سپس ظرف را زیر آب روان با سنگ چخماق می‌سایند تا رو و پشت آن، همسطح شود. این کار را باید با دقت انجام داد زیرا ممکن است مینا بشکند و در پایان آن را با پولیش دستی، شفاف و درخشان می‌کنند.

مینای نقاشی

این شیوه میناکای به گونه‌ای خاص در ایران و در شهر اصفهان انجام می‌شود. استادکاران در این روش فلز مس را به شکل‌های مختلف بدون درز و لبه و پایه‌دار می‌سازند تا لعاب به طور یکسان روی آن قرار گرفته و اکسید نشود.

نحوه پرداخت مس به این صورت است که ظرف را در آب نمک، آبلیمو یا سرکه قرار می‌‌دهند. بهتری روش آن پاشید گرد گوگرد یا فرو کردن فلز در جوهر گوگرد رقیقِ به نسبت 2 به 8 است.

پس از پرداخت و آمده کردن مس، لعاب سفید رنگی که با لعاب به‌دانه ترکیب می‌شود یا لعاب رنگی که از ترکیب لعاب سفید و رنگ نقاشی مینا تهیه می‌شود را به روش‌های زیر روی سطح فلز می‌زنند:

1. لعاب با آب به صورت ذوغا ترکیب کرده و ظرف را داخل آن فرو برده و بیرون می‌آورند. جهت معلق نگه داشتن لعاب، معمولا کمی شوره به آن اضافه می‌کنند.
2. لعاب مخلوط با آب را روی ظرف ریخته و بعد از پخته شدن برای بار دوم گرد خشک لعاب را روی آن می‌پاشند. برای این که لعاب خشک بهتر به لعاب زیرین چسبیده و یک دست به نظر رسد، سطح کار را به پارافین آغشته می‌کنند.
3. لعاب را توسط اسپری یا پمپ‌های دستی روی ظرف می‌پاشند که روش مناسب و مقرون به صرفه‌ای نیست.

هر ظرف را 2 تا 3 بار لعاب زده می‌شود. بار اول لعاب مرغوبیت کمتری دارد و به لعاب آستر مشهور است که درجه حرارت 900-850 درجه سانتی‌گراد به مدت 2 تا 3 دقیقه پخته می‌شود. لعاب دوم و سوم از کیفیت بالاتری برخوردار است و وقتی خوب به عمل می‌آ‌ید که یک‌دست و شفاف باشد. (میناکاران اصفهان معمولا هنگام حرارت دادن در کوره را باز می‌کنند و اگر لعاب، خرمایی شفاف شده باشد، ظرف را بیرون می‌آورند.)

ظرف پس از سرد شدن، آماده نقاشی است. رنگ نقاشی را که از رنگ‌های نسوز ساخته شده به صورت پودر بسیار نرم که اصطلاحا به آن اِستین می‌گویند، روی یک سطح شیشه‌ای قرار داده و با محلول 1 قسمت گلیسیرین و 2 قسمت ترکیب صمغ عربی با آب یا عصاره‌های جوهر کاج (اسطوخودوس) که عمل حلال رنگ را انجام می‌دهند، رقیق و آماده کار می‌کنند.

طرح مورد نظر که معمولا از نقش‌های طراحی سنتی یا نقاشی ایرانی اقتباس شده بر روی صفحه کاغذ، طراحی و سوزن‌کاری می‌شود و با گرد زغال بر روی فلز لعاب خورده پیاده می‌شود که اصطلاحا به آن سمبه کاری می‌گویند سپس طرح را قلم‌گیری یا رنگ‌گذاری می‌نمایند.

رنگ سفید در رنگ‌های نقاشی مینا وجود ندارد و به ناچار اگر در کاری وجود این رنگ ضروری باشد هنرمند با تجربه خود از سفیده زمینه استفاده می‌کند یا بعد از پایان نقاشی با قلم نوک تیز، رنگ را برمی‌دارد و از رنگ سفید زمینه استفاده می‌کند.

ظرف نقاشی شده را به کوره می‌برند و حدود 800 درجه سانتی‌گراد حرارت می‌دهند. لازم است که حرارت کوره در این مرحله کمتر از مرحله لعاب زیرین باشد و گاه در مرحله لعاب‌کاری یا استفاده از آب طلا به جای لعاب‌های رنگی، حرارت کوره نباید از 450 درجه سانتی‌گراد، بالاتر باشد.

نوع خاص دیگری از نقاشی مینا که از سال‌ها پیش در اصفهان مرسوم بوده بر روی گلدان‌هایی با لعاب لاجوردی انجام می‌شده است. در این شیوه ابتدا طرح مورد نظر روی سطح لعاب خورده به وسیله روغن گلیسیرین یا پراین اثرگذاری شده و سپس پودر سفید خشک لعاب روی آن پاشیده شده و حرارت داده می‌شد.

بعد از بیرون آوردن از کوره، طرح به صورت دانه‌های شکری سفید نمایان شده با رنگ طلایی قلم‌گیری و در حرارت 450 درجه سانتی‌گراد پخته می‎شد. این روش نقاشی که زیبایی خاصی دارد در بین میناکاران به شیوه نقاشی شکر معروف است.

روش دیگری از نقاشی مینا در شیراز مرسوم بود که در آن طرح‌ها و نقش‌های ختایی با گل و بوته‌های پر کار به صورت برجسته‌کاری، قالب‌گیری یا قلمزنی و بعد از لعاب سفید، رنگ‌گذاری و نقاشی می‌شود. معمولا فضاهای فرو رفته و حدفاصل طرح‌ها در این روش با رنگ لاجورد پوشانده شده و این امر موجب می‌‌شود که از برجستگی و جلوه بیشتری برخوردار باشد.

مینای مرصع‌کاری

نشاندن و سوار کردن نگین از دیرباز مورد توجه بوده است. از این روش برای دادن جلوه بیشتر به میناهای نقاشی شده استفاده می‌کنند که به صورت نشاندن نگین در وسط گل نقاشی شده یا ترصیع رنگارنگ بال‌های یک پرنده، زیبایی خاصی به کار می‎‌بخشند.

در مرصع‌کاری ابتدا قسمت‌های مورد نظر برای ترصیع، گود می‌شود، سپس روی آن نگین‌های رنگین از جنس شیشه، فیروزه یا سنگ‌های قیمتی قرار می‌گیرد.

میناکار، می‌تواند نگین‌های رنگی از جنس لعاب مینا را تهیه کند. شیوه کار به این صورت است که رنگ‌های مورد نظر را در لعاب سفید ریخته، آن را به شکل گلوله‌های گرد در آورده، روی مقوای نسوز قرار داده و در کوره می‌پزند سپس آن را به وسیله صمغ یا کمی از لعاب زیرین به نقاط مور نظر چسباند و مجددا به کوره می‌برند.

تهیه و گردآوری مطلب: وبلاگ فروشگاه اینترنتی پرنون

منبع: فروشگاه اینترنتی پرنون

با ارسال دیدگاه و پیشنهادات خود ما را در بهبود مطالب یاری کنید.